Θεολογική (Αγιογραφική) και Πατερική Προσέγγιση της έννοιας «ΦΩΣ», του Νικηφόρου Α. Κωνσταντίνου,
Θεολογική (Αγιογραφική)
και Πατερική Προσέγγιση
της έννοιας «ΦΩΣ»
του Νικηφόρου Α. Κωνσταντίνου
Η λέξη «Φως»
Φως(1) είναι το αίτιο που διεγείρει το αισθητήριο της όρασης. Είναι η φωτεινή ακτινοβολία που καθιστά τα αντικείμενα ορατά και η οποία εκπέμπεται από σώματα σε κατάσταση ερυθροπύρωσης ή λευκοπύρωσης. Διαδίδεται δε στο κενό με ταχύτητα 300.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο και αποτελεί τη βασικότερη πηγή ενέργειας για τη ζωή των φυτών και των ζώων στον πλανήτη μας(2).
Η λέξη φως έχει κυριολεκτική και συνάμα και μεταφορική ή μάλλον συμβολική σημασία. Στην κυριολεξία δηλώνει την παροχή φωτός υλικού, φυσικού ή τεχνητού από διάφορες φωτιστικές πηγές, φυσικές όπως ο ήλιος και η σελήνη και τεχνητές όπως τα κεριά, οι λάμπες κ.α. Μεταφορικά δε δηλώνεται ο μέσου του πνευματικού φωτός φωτισμού της διάνοιας του ανθρώπου από τη Θεία αποκάλυψη. Φωτισμό πνευματικό δίνει επίσης στο νου του ανθρώπου και η μόρφωση η οποία διώχνει το σκοτάδι της αμάθειας και φωτίζει τον άνθρωπο εσωτερικά(3).
Στα Αγιογραφικά όπως επίσης και τα Πατερικά κείμενα χρησιμοποιείται πάρα πολύ η λέξη φως, και δίνονται σ’ αυτής πολλές έννοιες. Ο ίδιος ο Θεός αποκαλείται συχνά φως, όπως επίσης ο γεννηθείς από τον Θεό, Λόγος αποκαλείται στο σύμβολο της πίστης «φως εκ φωτός», ενίοτε οι άγγελοι αποκαλούνται «φώτα δεύτερα»(4), ενώ και οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται ως υιοί φωτός και ημέρας(5).
Το φυσικό φως
Το φυσικό φως είναι ένα φαινόμενο ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο και για τα έμβια όντα γενικότερα. Είναι φορέας ενέργειας και πληροφοριών, που δρα, κατά ποικίλους τρόπους στα διάφορα σώματα. Το φως με την ευεργετική παρουσία του όχι μόνο φωτίζει και κάνει ορατά όλα στον κόσμο, καθοδηγεί επίσης τον άνθρωπο στις ενέργειές του αλλά και συντελεί στην ανάπτυξη και διατήρηση της ζωής των έμψυχων και άψυχων. Γι αυτό ο Θεός, σύμφωνα με την Αγία Γραφή, το πρώτο που χάρισε στην ύπαρξη από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου ήταν το φως λέγοντας: «Γενηθήτω Φως», την δε παρουσία του φωτός« ονόμασε ο Θεός ημέρα»(6). Το φως έχοντας τη λάμψη και τη θερμότητα, είναι το μέγιστο ευεργέτημα του Θεού σε όλη την ύπαρξη, ως ο σπουδαιότερος όρος για την συντήρηση της ζωής, διότι χωρίς φως και θερμότητα κάθε ζωή μαραίνεται και χάνεται.
Ο ουσιώδης ρόλος του φωτός για την ζωή του ανθρώπου και των άλλων ζωντανών οργανισμών έχει γίνει αντιληπτός από τα πανάρχαια χρόνια. Έτσι το φως πολύ σύντομα έγινε ένα σύμβολο το οποίο ενσωμάτωνε όλα τα καλά στοιχεία της ζωής. Στους Πέρσες λόγου χάρη, ο θεός του φωτός Αχούρα- Μάζντα αντιπροσώπευε την ομορφιά, την καλοσύνη και την γνώση. Στην Αίγυπτο λάτρευαν τον Ήλιο με τη μορφή του θεού Ρα ή του Άμμωνος, ενώ στην Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη με τη μορφή του Απόλλωνα και του Μίθρα αντίστοιχα. Φως ήταν πάντοτε αναμμένο στους βωμούς των Παρσιστών(7), στους ναούς των Εστιάδων(8), στα χριστιανικά νεκροταφεία και στις συναγωγές των Εβραίων.
Το φως, όπως και καθετί άλλο, υπάρχει σαν δημιούργημα του Θεού: φως της ημέρας που πρόβαλε μέσα από το αρχικό χάος «η γη ήταν έρημη και ασχημάτιστη…τότε είπε ο θεός: να γίνει φως»( Γεν. 1,1-5), φως των άστρων που φωτίζουν τη γη μέρα και νύχτα « είπε ο θεός να γίνουν φωτεινά σώματα…το μεγαλύτερο για να κυριαρχεί την ημέρα και το μικρότερο τη νύχτα. δημιούργησε και τ’ αστέρια. και τα έβαλε όλα στο στερέωμα για να φωτίζουν τη γη…»(Γεν.1,14-18). Ο Θεός στέλνει και ανακαλεί το φως όποτε θέλει, και αυτό υπακούει τρέμοντας(9). Το σκοτάδι άλλωστε που εναλλάσσεται με το φως βρίσκεται στην ίδια κατάσταση μ’ αυτό, γιατί είναι ο ίδιος Θεός που τα κατασκεύασε «Εγώ δημιούργησα το φως και το σκοτάδι, Εγώ ο Κύριος, είμαι που όλ’ αυτά τα πραγματοποιώ».(Ησ.45,7)
Το φως, ως δωρεά του Θεού
«Γλυκό είναι το φως και ευχάριστο στα μάτια να βλέπουν τον ήλιο» (Εκ.11,7). Από την ανθρώπινη αυτή εμπειρία προέρχεται ο στενός συσχετισμός του φωτός και της ζωής: γεννιέμαι σημαίνει «βλέπω τον ήλιο»(10). Ο τυφλός που δε βλέπει «το φως του θεού» έχει μια πρόγευση του θανάτου(11). Αντίθετα ο ασθενής τον οποίο ο Θεός αποσπά από τον θάνατο, χαίρεται βλέποντας να λάμπει πάλι πάνω του το φως των ζωντανών «με φύλαξε απ’ του να κατεβώ στον τάφο και στης ζωής με κράτησε το φως» (Ιώβ 33,28), (12).
Ο Θεός προστατεύει συνεχώς τον άνθρωπο. Με το «λόγο» Του φωτίζει τα βήματα του ανθρώπου και αποτελεί το λυχνάρι που τον οδηγεί «Λυχνάρι μπρος στα βήματά μου ειν’ ο λόγος σου, και φως στα μονοπάτια της ζωής μου»(Ψαλ. 118,105),(13).Τον λυτρώνει από κάθε είδους κίνδυνο, φωτίζοντας τα μάτια του και προσφέροντάς του τη σωτηρία «Κύριε, φως μου και σωτηρία μου, ποιον θα φοβηθώ;…»(Ψαλ. 26,1). Τέλος αν ο άνθρωπος είναι δίκαιος, τον οδηγεί προς τη χαρά μιας φωτεινής ημέρας «…τότε μες στο σκοτάδι θα λάμψει το φως σας, και το σκοτάδι σας θα γίνει σαν του μεσημεριού το φως» (Ησ. 58,10). Αυτή θα είναι μια ημέρα χαράς και απελευθέρωσης και «ο λαός που βάδιζε μες στα σκοτάδια θα δει ένα φως λαμπρό…» (Ησ. 9,1) (14). Θα είναι ημέρα θαυμαστή, φωτισμένη από τον «ήλιο της δικαιοσύνης», με φως άλλης φύσεως από το φως του παρόντος κόσμου «…το φως του φεγγαριού θα είναι σαν το φως του ήλιου και θα’ ναι του ήλιου το φως εφτά φορές λαμπρότερο, καθώς το φως εφτά μαζί ημερών» (Ησ. 30,26) (15). Έτσι από το φυσικό φως θα περάσουμε στο ανέσπερο φως που είναι ο ίδιος ο Θεός «…ο Θεός είναι φως, και δεν υπάρχει σ’ αυτόν καθόλου σκοτάδι» (Α΄Ιω. 1,5).
Ο Θεός του φωτός
Όπως και τα άλλα δημιουργήματα, το φως είναι ένα σημάδι που φανερώνει με τρόπο ορατό κάτι από τον Θεό. Είναι κάπως η ανταύγεια της «δόξας» Του. Είναι το «ένδυμα» (16) με το οποίο περιβάλλεται ο Θεός όταν εμφανίζεται «Η λάμψη του είναι σαν το φως του ήλιου, ακτίνες λαμπερές σκορπιούνται από το χέρι του, όπου κρυμμένη είν’ η δύναμή του» (Αβ. 3,4). Ο ουράνιος θόλος, πάνω στον οποίο στηρίζεται ο θρόνος του είναι αστραφτερός όπως το κρύσταλλο «και είδαν το Θεό του Ισραήλ, κάτω από τα πόδια του ήταν ένα είδος πλάκας από ζαφείρι καθαρό, γαλάζιο σαν τον ουρανό» (Εξ. 24,10). Άλλοτε στην Αγία Γραφή παρουσιάζεται ο Θεός να περιβάλλεται από φωτιά «η δόξα του Κυρίου ήρθε και σκέπασε το όρο Σινά. Στα μάτια …φαινόταν σαν φωτιά που λαμπάδιαζε στην κορυφή του βουνού» (Εξ. 24,16-17)(17), και άλλοτε να εκτοξεύει τις αστραπές της καταιγίδας «και βρόντησε απ’ τους ουρανούς ο Κύριος… τα βέλη του ξαπόστειλε και τους εχθρούς του σκόρπισε, τις αστραπές του έστειλε και τους κατατρόμαξε» (Ψαλ. 17,14-15).
Όλες αυτές οι συμβολικές εικόνες παρουσιάζουν τη σχέση ανάμεσα στη θεία παρουσία και στην εντύπωση που προκαλεί στον άνθρωπο ένα εκθαμβωτικό φως. Το φως αυτών των φανερώσεων του Θεού (θεοφανειών) έχει μια υπαρξιακή σημασία για εκείνους που το απολαμβάνουν γιατί υπογραμμίζει το μεγαλείο ενός θεού που έχει γίνει οικείος(18), και γιατί κάνει αισθητές τις φοβερές θεϊκές ιδιότητες(19).
Η φωτολογία των υμνογράφων και των ασκητικών πατέρων είναι ατέλειωτη, μερικοί δε εξ αυτών, όπως ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος, δεν είναι εύκολο να βρεθεί μια σελίδα από την οποία να απουσιάζουν λέξεις σχετικές με το φως, τον ήλιο, την λάμψη, ή τη λαμπρότητα. Ο Συμεών λέει ότι στους κόσμους και στους ανθρώπους λάμπουν δύο ήλιοι «ώσπερ γαρ εν τοις δυσί κόσμοις οι δύο ταις ενεργείαις διαμερίζονται ήλιοι, ούτω και εν τω ενί ανθρώπω, ο μεν γαρ το σώμα, ο δε την ψυχήν αυτού περιλάμπει και του οικείου φωτός της μεθέξεως…μεταδίδωσιν»(20). Επιμένει δε στο ότι ο Θεός μόνον ως φως μπορεί να νοηθεί και να ληφθεί « Είναι φως το οποίο φέγγει ημέρα και νύχτα εντός των καρδιών ημών και εκτός του νοός ημών… και μεταβάλλει εις φως όλους όσοι ελλάμπονται από αυτό. Είναι φως και ως φως τον είδον όσοι ηυτύχησαν να τον ιδούν και ως φως τον έλαβον όσοι ηυτύχησαν να τον λάβουν, διότι το φως της δόξης του προπορεύεται έμπροσθέν του και χωρίς φως ουδέποτε εμφανίζεται»(21).
Το Άκτιστο φως
Πέρα από την γενική και κάπως αόριστη ταύτιση του Θεού προς το φως, η οποία από αυστηρή δογματική άποψη είναι απορριπτέα, έγινε προσπάθεια να εξειδικευθεί η έννοια του θεϊκού φωτός. Ο Ωριγένης ταύτισε το φως με την σοφία και την δικαιοσύνη του θεού(22). Ο Μακάριος το θεώρησε ως υποστατική ιδιότητα της Αγίας Τριάδας(23), και ο Συμεών ο Νέος το καθόρισε ως άκτιστο και άναρχο «Άκτιστον, αόρατόν γε ,άναρχον και άϋλόν τε, αναλοίωτον εισάπαν»(24). Για πολλούς από τους εκφραστές του κινήματος του Ησυχασμού(25) το Άκτιστο φως ταυτίστηκε με το φως που παρουσιάστηκε στους μαθητές του Κυρίου τη στιγμή της Μεταμόρφωσής Του(26).Την οριστική διατύπωση όμως έδωσε ο Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο οποίος αφού διέκρινε στον Θεό την Ουσία και τις Άκτιστες ενέργειες, θεωρεί το φως ως την σπουδαιότερη από τις άκτιστες αυτές ενέργειες(27).
Προϋπόθεση για την υποδοχή του φωτισμού από το Άκτιστο φως αποτελεί η προπαρασκευή του πιστού διαμέσου: α.της τήρησης των εντολών του Θεού, β.της απαλλαγής από τα πάθη και γ.της συνεχής προσευχής(28). Επειδή το φως του Θεού δεν είναι μόνον ορατό αλλά και μεθεκτό, ο πιστός μετέχει σ’ αυτό, και επειδή αυτό είναι Άκτιστη ενέργεια του Θεού, μετέχοντας σ’ αυτή μετέχει ο πιστός στον Θεό, ενώνεται μ’ Αυτόν και «θεώνεται». Για τον Γρηγόριο τον Παλαμά η θέωση (δηλαδή η γνώση του Θεού), είναι ένωση μέσα στο Άκτιστο φως. Ο άνθρωπος δεν κατέχει, πραγματικά, καμιά ιδιότητα ικανή να τον κάνει να δει τον Θεό και, αν υπάρχει όραση Θεού, οφείλεται στον ίδιο τον Θεό, που μέσα στην παντοδυναμία του ενώνεται με τον άνθρωπο και τον κάνει να μετέχει στη γνώση που έχει ο ίδιος για τον εαυτό του «… τότε γίνεται η ίδια η ύπαρξη όλη φως κι αφομοιώνεται σ’ αυτό που βλέπει. Ενώνεται χωρίς ανάμειξη μένοντας φως. Αν κοιταχτεί η ίδια βλέπει το φως. Αν παρατηρήσει το αντικείμενο της όρασής της, μένει ακόμη φως…Εδώ βρίσκεται η ένωση»(29).Την ένωση αυτή διδάσκει με παρόμοιο τρόπο και ο Συμεών ο Νέος «στο τέλος καταδέχτηκες να μου αποκαλύψεις το φοβερό μυστήριο. Μια μέρα,…είδα αστραπόβολες λάμψεις να με περικυκλώνουν. Είδα τις ακτίνες του προσώπου σου να αναμειγνύονται στα νερά, και νιώθοντας πλυμένος από τ’ απαστράπτοντα κύματα, βγήκα από τον εαυτό μου και βυθίστηκα καταγοητευμένος σε έκσταση» (30).
Ο Χριστός, φως του κόσμου
1. Ο Χριστός αποκαλύπτεται ως φως κυρίως με τις πράξεις και τα λόγια του. Στη θεραπεία του εκ γενετής τυφλού ο Ιησούς κηρύττει: «όσο είμαι σ’ αυτόν τον κόσμο, είμαι το φως για τον κόσμο»(Ιω. 9,5). Σε άλλο σημείο της διδασκαλίας του σχολιάζει, «…Εγώ είμαι το φως του κόσμου όποιος με ακολουθεί δεν θα πλανιέται στο σκοτάδι, αλλά θα έχει το φως που οδηγεί στη ζωή»(Ιω. 8,12),(31). Η φωτιστική δράση του Ιησού απορρέει από το ότι είναι ο ίδιος ο Θεός «μέσα» του: ο ίδιος ο «Λόγος» του Θεού, ζωή και φως των ανθρώπων, αληθινό φως που φωτίζει κάθε άνθρωπο όταν έρχεται σ’ αυτόν τον κόσμο(32). Ο ευαγγελιστής Ιωάννης λέγοντας ότι ο Λόγος είναι πηγή κάθε ζωής(33), συμπληρώνει ότι αυτός ο Λόγος, ως Θεός, έχει και τη δύναμη να μεταδίδει τη ζωή και να φωτίζει κάθε λογική ύπαρξη, προσόν βέβαια που ανήκει μόνο στον Θεό. Σύμφωνα με τον Θεόδωρο Μουψουεστίας «ο Λόγος είναι η πηγή της ζωής και του φωτός όπως επίσης και της φυσικής και πνευματικής ύπαρξης και ανάπτυξης. Γιατί όπως ο Πατέρας είναι πηγή ζωής, έτσι έκανε και τον Υιό πηγή ζωής και φως»(34). O Ιωάννης ο Χρυσόστομος προσθέτει ότι ο Ιησούς «δεν είπε ότι είναι το φως των Ιουδαίων, αλλά όλων των ανθρώπων». Το δράμα όμως είναι ότι ενώ ήρθε το φως στον κόσμο, οι άνθρωποι προτιμούν το σκοτάδι όταν οι πράξεις τους είναι πονηρές(35).
2. Ο Χριστός μεταμορφώθηκε σε φως και φανέρωσε το «θείο φως» που είχε μέσα του, το οποίο παρέμενε καλυμμένο κάτω από την φθαρτότητα της σάρκας, σε ορισμένους προνομιούχους μάρτυρες της Μεταμόρφωσης. Τη στιγμή του γεγονότος αυτού το πρόσωπο που ακτινοβολεί και τα ρούχα που αστράφτουν, όπως το φως, δεν ανήκουν πια στη θνητή υπόσταση των ανθρώπων(36), αλλά προμηνύουν την κατάσταση του αναστημένου Χριστού, όπως αυτός εμφανίστηκε στον Παύλο μέσα σ’ ένα εκτυφλωτικό φως, «είδα στο δρόμο… μέρα μεσημέρι, ένα φως από τον ουρανό, πιο λαμπρό κι από τον ήλιο, να με περιβάλλει με τη λάμψη του κι εμένα κι αυτούς που πήγαιναν μαζί μου»(Πρ. 26,13). Οι δύο αυτές εμφανίσεις ( Μεταμόρφωση, στον Παύλο) έχουν τον ίδιο συμβολισμό με τις φανερώσεις του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη, τις οποίες έχουμε αναφέρει προηγουμένως. Το φως που ακτινοβολεί πάνω στο πρόσωπο του Χριστού είναι το φως της δόξας του ίδιου του Θεού « Ο θεός…, αυτός ο ίδιος έλαμψε μέσα στις καρδιές μας και μας φώτισε να γνωρίσουμε τη δόξα του στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού»(Β΄ Κορ. 4,6) (37). Έτσι μέσω του Χριστού – Φωτός αποκαλύπτεται κάτι από την θεία ουσία.
Οι Υιοί του φωτός
1.Φως και σκοτάδι. Καθώς ο Ιησούς αποκαλύπτεται ως φως του κόσμου, τονίζεται αναμφισβήτητα η αντίθεση σκοταδιού και φωτός, όχι μέσα σε μια μεταφυσική προοπτική, αλλά σ’ ένα επίπεδο ηθικής. Ο άνθρωπος βρίσκεται ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι και πρέπει να διαλέξει, ώστε να γίνει «υιός του σκότους» ή «υιός του φωτός». Όταν εμφανίστηκε όμως στη γη ο Χριστός – Φως έγινε διαχωρισμός των ανθρώπων, σ’ εκείνους που κάνουν το κακό και αποφεύγουν το φως, για να μη φανερωθούν τα έργα τους, και σ’ εκείνους που ενεργούν «εν αληθεία», έρχονται στο φως(38), και πιστεύουν στο φως για να γίνουν υιοί φωτός «όσο έχετε το φως πιστεύετε στο φως, για να γίνετε παιδιά φωτός»(Ιω. 12,36).
2. Η ζωή των υιών του φωτός. Ο Ιησούς είναι το φως το αληθινό αλλά και οι μαθητές του είναι το φως υπό δευτερεύουσα σημασία. Είναι λυχνάρια «Ο Ιωάννης ήταν το αναμμένο λυχνάρι που φωτίζει, κι εσείς θελήσατε για λίγο στο φως του να χαρείτε»(Ιω. 5,35), και φωστήρες «για να γίνετε άψογοι και ολοκληρωμένοι, παιδιά του θεού αγνά,… Ανάμεσά τους να λάμπετε σαν αστέρια στον κόσμο»(Φιλ. 2,15), που αντανακλούν τις ακτίνες του «ήλιου της δικαιοσύνης». Το φως φωτίζει αυτούς που κάθονται στο σκοτάδι. Οι απόστολοι, οι ευσεβείς κληρικοί, και το σύνολο των χριστιανών είναι το ηθικό φως επί της γης, διότι διαμέσου των λόγων και των πράξεών τους, επικυρώνουν τις αρχές του ευαγγελίου, και δείχνουν ότι για την ευτυχία του ανθρώπου στην παρούσα και τη μέλλουσα ζωή είναι αναπόσπαστο η εκπλήρωση των καθηκόντων μας προς τον Θεό και τον πλησίον
Σύμφωνα με τα λόγια του Ιησού, ο άνθρωπος οφείλει να μην αφήσει να σκοτεινιάσει το εσωτερικό του φως(39). Έτσι όπως φροντίζει για το μάτι του, που είναι το λυχνάρι και ο οδηγός του σώματός του έτσι να φροντίζει και για το εσωτερικό φως να είναι ο οδηγός της ψυχής και του πνεύματός του «Το λυχνάρι του σώματος είναι τα μάτια. Αν λοιπόν τα μάτια σου είναι γερά, όλο το σώμα σου θα είναι στο φως. Αν όμως τα μάτια σου είναι χαλασμένα, όλο το σώμα σου θα είναι στο σκοτάδι. Κι αν το φως που έχεις μεταβληθεί σε σκοτάδι, σκέψου πόσο θα’ ναι το σκοτάδι»(Ματ. 6,22).
Για την ηθική «καρπός φωτός», είναι καθετί καλό, δίκαιο και αληθινό«γιατί η ζωή εκείνων που οδηγούνται από το Άγιο Πνεύμα διακρίνεται για την αγαθότητα, τη δικαιοσύνη και την αλήθεια»(Εφ. 5,9), ενώ «καρπός του σκότους» είναι τα αμαρτήματα «όταν όμως όλα αυτά έρχονται στο φως, αποκαλύπτεται η αληθινή τους φύση. Γιατί ότι φανερώνεται γίνεται κι αυτό φως»(Εφ. 5,13-4). Σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Ιωάννη πρέπει να «περιπατώμεν εν τω φωτί» για να είμαστε σε κοινωνία με τον Θεό που είναι Φως, και αν είμαστε σε κοινωνία μ’ Αυτόν, είμαστε σε κοινωνία και μεταξύ μας(40). Το κριτήριο για να καταλάβει κανείς αν είναι στο φως ή όχι είναι η αδελφική αγάπη «όποιος, λοιπόν, λέει πως βρίσκεται στο φως αλλά μισεί τον αδερφό του, αυτός βρίσκεται ακόμα μέσα στο σκοτάδι. Όποιος αγαπάει τον αδερφό του, αυτός μένει σταθερά μέσα στο φως και δεν γίνεται αφορμή να σκοντάψει και ν’ αμαρτήσει ο αδερφός του»(Α΄Ιω. 2,9-10). Αυτός που ζει σαν πραγματικός υιός φωτός, ακτινοβολεί ανάμεσα στους ανθρώπους το θείο φως, του οποίου έχει γίνει θεματοφύλακας, και γίνεται με της σειρά του φως του κόσμου ανταποκρινόμενος στην αποστολή που του ανέθεσε ο ίδιος ο Χριστός «Εσείς είστε το φως για τον κόσμο»(Μτ. 5,14).
Όπως το φυσικό φως, όταν φωτίζει, γίνεται ορατό σε όλους, έτσι και η ζωή του αληθινού χριστιανού γίνεται υπόδειγμα για όλους. Σύμφωνα με τον Γρηγόριο το θεολόγο εάν οι χριστιανοί γίνουν «λύχνοι επί την λυχνίαν λάμποντες πάσι»(41), τότε οι άνθρωποι βλέποντας τα καλά έργα αυτών θα δοξάζουν τον Θεό που βρίσκεται στους ουρανούς: «οι άνθρωποι, όταν ανάψουν το λυχνάρι, δεν το βάζουν κάτω από το δοχείο με το οποίο μετρούν το σιτάρι, αλλά το τοποθετούν στο λυχνοστάτη, για να φωτίζει όλους τους ανθρώπους του σπιτιού. Έτσι να λάμψει και το δικό σας φως μπροστά στους ανθρώπους, για να δουν τα καλά σας έργα και να δοξάσουν τον ουράνιο Πατέρα σας»(Ματ. 5,15-6). Αυτοί οι άνθρωποι δε που νομίζουν ότι μπορούν να κρατούν το φως του ευαγγελίου κρυφό, εάν εξετάσουμε τις καρδιές τους θα βρούμε ότι το φως εντός τους είναι σκοτάδι.
3. Το αιώνιο φως. Στρατευμένος ο άνθρωπος στην πορεία υπό του φωτός του Χριστού, μπορεί να ελπίζει στην θαυμαστή μεταμόρφωση που ο Θεός υποσχέθηκε στους δικαίους όταν μπουν στη βασιλεία Του «Τότε οι ευσεβείς θα λάμψουν σαν τον ήλιο στη βασιλεία του πατέρα τους…»(Ματ. 13,43). Στα προφητικά κείμενα της Αποκάλυψης και του Ησαΐα, παρουσιάζεται η ουράνια Ιερουσαλήμ, στην οποία θα φθάσουν τελικά οι δίκαιοι, να αντανακλά το θεϊκό φως «Η πολιτεία δεν έχει ανάγκη από ήλιο ούτε από σελήνη για να τη φωτίζουν, γιατί τη φωτίζει η λαμπρότητα του θεού, και λυχνάρι της είναι το Αρνίο(ο Χριστός). Τα έθνη θα περπατούν με το φως της, …Οι πύλες της ποτέ δεν θα κλείνουν την ημέρα, αφού εκεί δεν θα υπάρχει νύχτα…»( Απ. 21,23-5). «Ο Κύριος λέει: σήκω Ιερουσαλήμ ορθώσου και γίνε φως! Γιατί έρχεται το φως σου, απάνω σου η δόξα μου φεγγοβολεί… μα εσένα το δικό μου φως θα σε φωτίζει, θα σε σκεπάζει η δόξα μου. Έθνη θα πάρουνε το δρόμο προς το φως σου και βασιλιάδες προς τη λάμψη της δικής σου ανατολής»( Ησ. 60,1-3).
Τότε οι εκλεκτοί, βλέποντας το πρόσωπο του Θεού, θα φωτίζονται από το δικό Του φως «θα τον βλέπουν κατά πρόσωπο και θα’ χουν το όνομά του στα μέτωπά τους. Νύχτα δε θα υπάρχει πια, και δε θα χρειάζεται το φως του λυχναριού ή του ήλιου, γιατί ο Κύριος ο Θεός θα φέγγει πάνω τους, και θα βασιλεύουν αιώνια»(Απ. 22,4-5). Αυτή είναι η ελπίδα των υιών του φωτός, αυτή είναι επίσης η προσευχή που η Εκκλησία απευθύνει στον Θεό, να συντροφεύει όσους έχουν εγκαταλείψει τη γη «οι ψυχές των πιστών ας μη βυθιστούν στο σκότος, αλλά ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ας τις οδηγήσει στο άγιο φως! Κάνε να λάμψει πάνω τους το φως το ενέσπερο»(ψάλλετε στη Νεκρώσιμη Ακολουθία).
Φωτισμός ή φώτισμα
Έτσι ονομάζονταν τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους το μυστήριο του βαπτίσματος, διότι διαμέσου αυτού του μυστηρίου φωτίζονταν πνευματικώς οι βαπτιζόμενοι από το φως της διδασκαλίας του Χριστού(42).
Εκ’ γενετής, όλοι οι άνθρωποι ανήκουν στο σκοτάδι. Ο Θεός είναι ο «εκ σκότους ημάς καλέσας εις το θαυμαστό αυτού φως»(Α΄Πετ. 2,9). Παίρνοντάς μας από την κυριαρχία του σκοταδιού, μας μετέφερε στο βασίλειο του Υιού Του για να μετέχουμε του φωτός στο οποίο ζουν και οι Άγιοι «και θα ευχαριστείτε με χαρά τον Θεό και Πατέρα, που σας αξίωσε να έχετε μερίδιο στην κληρονομιά των αγίων του που ζουν μέσα στο φως»(Κολ. 1,12). Η φωτιστική αυτή χάρη πραγματοποιείται στη βάπτιση, όταν ο Χριστός μας φωτίζει και εμείς γινόμαστε «φωτισθέντες»(43). Γι’ αυτό το λόγο οι βαπτισμένοι ονομάζονται «φωτισμένοι» και τα βαπτιστήρια «φωτιστήρια». Επειδή δε οι χριστιανοί των πρώτων αιώνων συνήθιζαν να βαπτίζονται κατά τη νύχτα της παραμονής της εορτής των Θεοφανείων, κατά την οποία υπήρχε στο ναό πάρα πολύ φως, διότι οι χριστιανοί κρατούσαν αναμμένες λαμπάδες, η γιορτή ονομάστηκε «Φώτα».
Ο Νικόλαος ο Καβάσιλας σημειώνει πάνω στην σπουδαιότητα του βαπτίσματος: «από τότε που βαπτισθήκαμε, η ψυχή μας, αποκαθαρμένη με το Άγιο Πνεύμα, ακτινοβολεί λαμπρότερη απ’ τον ήλιο, κι όχι μόνο εμείς θαυμάζουμε τη δόξα του θεού, αλλά δεχόμαστε ακόμη και τη λάμψη της, όπως το καθαρό ασήμι, εκτεθειμένο στις ακτίνες γίνεται εκθαμβωτικό όχι μονάχα από τη δική του φύση, αλλά εξαιτίας της λάμψης του ήλιου»(44). Ανεξάρτητα όμως από την χρήση της λέξης βάπτισμα ή φώτισμα για το συγκεκριμένο μυστήριο, οι βαπτισμένοι θα πρέπει να φροντίζουν πολύ για τον πνευματικό φωτισμό της ψυχής(45), ο οποίος είναι ανώτερος κατά πολύ του υλικού φωτισμού, όπως δίδασκε ο Γρηγόριος ο Θεολόγος «Φωτίσωμεν εαυτοίς φως γνώσεως… Γενώμεθα φως, όπως οι μαθηταί παρά του Μεγάλου Φωτός (του Χριστού) ήκουσαν…Γενώμεθα φωστήρες εν τω κόσμω, λόγον ζωής επέχοντες… Έως ημέρα εστίν, ως εν ημέρα ευσχημόνως περιπατήσωμεν… Φωτισθώμεν τους οφθαλμούς, την ακοήν, την γλώσσαν»(46).
___________
(1) «Φως είναι παν ότι φωτίζει, φέγγει, το καθιστών ορατά τα αντικείμενα» Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΤΟΥ, Νέον Λεξικόν, σ. 1290.
(2) Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, σ.1941.
(3) «Παραβάλλεται λοιπόν το πνευματικό φως προς το φυσικό και το τεχνητό διότι και τα δύο διαλύουν το σκοτάδι και φωτίζουν και οδηγούν τα βήματα του ανθρώπου», Θ.Η.Ε., τομ.12, σ.39.
(4) ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΑΘΑΤΟΣ, περί ψυχής, 6, σ.91.
(5) «είστε όλοι σας άνθρωποι του φωτός και της ημέρας»(Α΄Θεσ. 5,5).
(6) «Τότε είπε ο θεός: «να γίνει φως» κι έγινε φως. Ο θεός είδε ότι το φως ήταν
καλό και το χώρισε από το σκοτάδι. Το φως το ονόμασε «ημέρα» και το σκοτάδι «νύχτα»…ημέρα πρώτη»(Γεν. 1, 3-5).
(7) οι πιστοί του Ζωροαστρισμού στην Ινδία.
(8) ναοί αφιερωμένοι στην Εστία (Ελληνική μυθική θεά της οικογενειακής εστίας) υπηρετούμενοι από τις Εστιάδες παρθένους, οι οποίες διατηρούσαν άσβεστο το ιερό πυρ του βωμού που βρισκόταν μέσα στο ιερό των ναών. ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ «Το Παπυράκι», σ.607.
(9) Βαρ. 3,33.
(10) «…καθώς τα βρέφη που δεν είδανε το φως» (Ιώβ 3,16).
(11) Τωβ. 5,11.
(12) «Εσύ λύτρωσες τη ζωή μου απ’ το θάνατο… μες στης ζωής το φως» (Ψαλ. 55,14).
(13) «Εσύ, Κύριε, φως δίνεις στο λυχνάρι μου, και το σκοτάδι μου φωτίζεις, Θεέ μου» (Ψαλ. 17,29).
(14) «Ο Κύριος λέει… θα πω στους αιχμαλώτους: βγείτε στην ελευθερία και σ’ όσους στο σκοτάδι βρίσκονται: ελάτε έξω στο φως…» (Ησ. 49,8).
(15) «Ο Κύριος λέει: σήκω Ιερουσαλήμ ορθώσου και γίνε φως! Γιατί έρχεται το φως σου, απάνω σου η δόξα μου (του Θεού) φεγγοβολεί» (Ησ. 60,1).
(16) «…ντύθηκες λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια. Φόρεσες για μανδύα σου το φως» (Ψαλ. 103,1-2).
(17) « Το όρος Σινά είχε καλυφθεί ολόκληρο με καπνό, γιατί πάνω του είχε κατεβεί ο Κύριος μέσα σε φωτιά…» (Εξ. 19,18).
(18) «και είδαν το θεό του Ισραήλ… αλλά ο θεός δεν έκανε κανένα κακό σ’ αυτούς..»(Εξ. 24,10-11).
(19) «…Η λαμπρότητά του φωτίζει τους ουρανούς και η δόξα του γεμίζει τη γη. Η λάμψη του είναι σαν το φως του ήλιου…» (Αβ. 3,3-4).
(20) ΣΥΜΕΩΝ Ο ΝΕΟΣ, Κεφάλαια 2,23, Εκδ. Σμύρνης.
(21) ΣΥΜΕΩΝ Ο ΝΕΟΣ, Κατήχησις 28, ως Λόγος 79, Εκδ. Σμύρνης, σ.431.
(22) ΩΡΙΓΕΝΗΣ, Είς Ιωάννην 1,5.
(23) ΜΑΚΑΡΙΟΣ, Περί ελευθερίας φωτός 22.
(24) ΣΥΜΕΩΝ Ο ΝΕΟΣ, Θείων Ερώτων Ύμνοι 1, σ.1.
(25) το τελευταίο μεγάλο ρεύμα του βυζαντινού μυστικισμού, το οποίο αναπτύχθηκε από τον 10ο ως τον 14ο αι. και βασιζόταν στην ενατένιση της θείας ουσίας μέσω της μέθεξης του θείου φωτός.
(26) «πώς να μη φωτίσει αυτούς που κοινωνούν αξίως με τη θεϊκή αχτίνα του σώματός Του, που βρίσκεται μέσα μας, φωτίζοντας την ψυχή τους όπως φώτισε τα ίδια τα σώματα των μαθητών του πάνω στο θαβώρ; Επειδή τότε αυτό το Σώμα, πηγή του φωτός της χάρης, δεν είχε ενωθεί ακόμη με τα σώματα μας: φώτιζε απέξω αυτούς που τον προσεγγίζανε αξίως… αλλά σήμερα, αφού ενώθηκε μαζ’ι μας και ενυπάρχει μέσα μας, φωτίζει την ψυχή από μέσα» ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ, Τριάδες, 1,3,38,σ.192.
(27) «Το φως αυτό σήμερα λάμπει μερικά ως εχέγγυο γι’ αυτούς που μέσα στην
προσπαπάθεια, έχουν υπερβεί κάθε καταραμένο, με την καθαρή και άϋλη προσευχή, και κάθε τι καθαρό» ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ, Τρίάδες, 2,3,σ.66.
(28) «Του αυτού άρα φωτός και ο νους και η αίσθησις αντιλήψεται, εκάτερον μέντοι αναλόγως εαυτώ, άλλ’ υπέρ αίσθησιν και νουν…»ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ, Υπέρ ησυχαζόντων, 2.3.25, σ.560.
(29) ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ, Τριάδες, 2,3,36, σ.460.
(30) JEAN MEYENDORFF, Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και η ορθόδοξη μυστική παράδοση, σ.65.
(31) «Εγώ ήρθα στον κόσμο σαν το φως, έτσι ώστε όποιος πιστεύει σ΄εμένα να μη μείνει στο σκοτάδι»(Ιω. 12,46).
(32) «Αυτός ήτανε η ζωή, και ήταν η ζωή αυτή το φως για τους ανθρώπους. Το φως αυτό έλαμψε μέσα στου κόσμου το σκοτάδι… Ο Λόγος ήταν το αληθινό φως, και καθώς έρχεται στον κόσμο φωτίζει κάθε άνθρωπο»(Ιω. 1,4-9).
(33) « Ο Λόγος ήταν το αληθινό το φως που καθώς έρχεται στον κόσμο φωτίζει κάθε άνθρωπο»(Ιω. 1,9).
(34) (Α΄ Ιω. 1,5).
(35) «… και να ποια είναι η καταδίκη: Το φως ήρθε στον κόσμο, οι άνθρωποι όμως αγάπησαν περισσότερο το σκοτάδι παρά το φως, γιατί οι πράξεις τους ήταν πονηρές»(Ιω.3,19).
(36) « Εκεί μεταμορφώθηκε μπροστά τους, έλαμψε το πρόσωπό του σαν τον ήλιο και τα ενδύματά του έγιναν άσπρα σαν το φως»(Μτ. 17,2).
(37) «Αυτός είναι η ακτινοβολία του θεϊκού μεγαλείου και η τέλεια έκφραση της θεϊκής υπόστασης»(Εβρ. 1,3).
(38) «κάθε άνθρωπος που πράττει έργα φαύλα μισεί το φως και δεν έρχεται στο φως, γιατί φοβάται μήπως αποκαλυφθούν τα έργα του και κριθούν. Όποιος όμως κάνει πράξεις σύμφωνες με την αλήθεια του θεού, αυτός έρχεται στο φως. Έτσι θα φανεί πως οι πράξεις του έχουν γίνει από υπακοή στο θεό»(Ιω. 3,20-21).
(39) «…περπατάτε όσο έχετε το φως, για να μη σας πιάσει το σκοτάδι. Κι αυτός που περπατάει στο σκοτάδι δεν ξέρει που πάει»(Ιω. 12,35).
(40) «Ο Θεός είναι φως… Αν λοιπόν ισχυριστούμε πως έχουμε κοινωνία με το Θεό, ενώ ζούμε στο σκοτάδι, λέμε ψέματα… Αν όμως ζούμε μέσα στο φως, όπως ο Θεός είναι στο φως, τότε έχουμε κοινωνία μεταξύ μας»(Α΄Ιω. 1,5-7).
(41) ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Λόγοι εις το Βάπτισμα, Κεφ.37, P.G.36, 412.
(42) (Εφ. 5,14).
(43) «Είναι αδύνατο αυτούς που μια φορά φωτίστηκαν, γεύτηκαν τη δωρεά του θεού, δέχτηκαν τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος»(Εβρ. 6,4).
(44) ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΒΑΣΙΛΑΣ, Ελληνική Πατρολογία, τ.150.
(45) « κάποτε ήσασταν στο σκοτάδι, τώρα όμως που πιστεύετε στον Κύριο, είστε στο φως. Να ζείτε λοιπόν, σαν άνθρωποι που ανήκουν στο φως»(Εφ. 5,8).
(46) ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Λόγοι εις το Βάπτισμα, κεφ 37, P.G. 36, 412.
πηγή: http://www.antifono.gr/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=148&catid=185:2009-06-18-15-00-14&Itemid=359
Αναδημοσίευση από: http://exagorefsis.blogspot.com/
Διαβάστηκε 1099 φορές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου