ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ
"Πώς εικονισθήσεται το αόρατο; Πώς εικασθήσεται το άποσον και αμέγεθες και αόριστον;" Ιωάννης ο Δαμασκηνός
Η Βυζαντινή ή Ορθόδοξη Αγιογραφία ή Εικονογραφία είναι η ζωγραφική τέχνη που εικονίζει πρόσωπα Αγίων ή θέματα από τη ζωή και την ιστορία της Εκκλησίας, ιδιαίτερα του Ιησού Χριστού και της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Η Βυζαντινή Αγιογραφία είναι κυρίως Θεολογική Ζωγραφική, που σημαίνει ότι χρησιμοποιεί τα σχήματα και τα χρώματα της ζωγραφικής τέχνης για να φανερώσει τις Χριστιανικές Αλήθειες.
Η Βυζαντινή Αγιογραφία είναι όμως αφαιρετική τέχνη, απεικονίζει δηλαδή τα σώματα και τα πράγματα, όχι στις γήινες καταστάσεις τους, αλλά στη μεταμορφωμένη τους κατάσταση, όπως θα είναι στην αιωνιότητα της Βασιλείας του Θεού.
Η αγιογραφία της Ορθοδοξίας σήμερα έχει καθιερωθεί σε παγκόσμια κλίμακα σαν μια τέχνη υψηλής ποιότητας και αυτό οφείλεται στο γεγονός της τελευταίας πορείας της παγκόσμιας τέχνης. Η πορεία αυτή στον εικοστό αιώνα έπαψε να είναι η μίμηση του οπτικού φαινομένου και έγινε πνευματική αναζήτηση, αυτό που ήταν και είναι η αγιογραφία της ορθοδοξίας. Έτσι ωρίμασε η σύγχρονη αντίληψη και η κριτική για τα έργα τέχνης. Βάδισε η τέχνη στον ίδιο δρόμο με την εικόνα – την πνευματική δημιουργία. Έτσι θαύμασε το ύψος των κατορθωμάτων των παλιών μαστόρων που με τα ταπεινά υλικά, τα τόσο λιτά, δημιούργησαν υπέροχες συνθέσεις και ανεπανάληπτες εκφραστικές αρμονίες.
Στην Βυζαντινή αγιογραφία ο χώρος, ο χρόνος, τα όντα και τα γεγονότα δεν ακολουθούν φυσική σειρά. Ο αγιογράφος προσπαθεί σε όλα αυτά να δώσει πνευματική υπόσταση.
Ενώ λοιπόν στην Καθολική εκκλησία βλέπουμε ζωγραφική με φυσική προοπτική και χρωματική τελειότητα, στην βυζαντινή αγιογραφία η προοπτική και η χρωματική κλίμακα εξυπηρετούν την πνευματική και θρησκευτική εμφάνιση της εικόνας. Έτσι καταλήγουμε νε έχουμε π.χ. κτίρια προοπτικά παραμορφωμένα (Βαϊοφόρος, Ευαγγελισμός κ.λπ). Στην βυζαντινή αγιογραφία τονίζουμε επίσης ιδιαίτερα το τα πρόσωπα που παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο όπως π.χ. στην Γέννηση, στην οποία η Παναγία είναι μεγαλύτερη από όλα τα άλλα πρόσωπα και οι άγγελοι μεγαλύτεροι από τους βοσκούς παρ’ όλο που είναι πιο μακριά. Εν ολίγοις η φυσική προοπτική στην βυζαντινή εικόνα δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό και σε τελική ανάλυση την δυσκολεύει.
Συμπέρασμα: Στη βυζαντινή αγιογραφία τα πάντα τοποθετούνται αξιοκρατικά και πέρα από προοπτικούς, χρονικούς και χωρικούς περιορισμούς και όλα (ακόμη και τα βουνά) στρέφονται προς το κέντρο της εικόνας ή προς την πηγή του φωτός.
Η Βυζαντινή φορητή εικόνα
Η Βυζαντινή Φορητή Εικόνα ή Αγιογραφία είναι η ζωγραφική παράσταση του προσώπου του Ιησού Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων της Εκκλησίας μας, καθώς και διαφόρων Ιερών θεμάτων από την ιστορία της Αγίας Γραφής και την παράδοση της Εκκλησίας μας, πάνω σε ειδικά επεξεργασμένη ξύλινη επιφάνεια.
Ρόλος της Φορητής Εικόνας είναι να έρχεται σε άμεση επαφή με τον πιστό, ο οποίος προσεύχεται μπροστά από αυτήν και την προσκυνά σκεπτόμενος τον άγιο και σεπτό βίο και πολλές φορές τον μαρτυρικό θάνατο του εικονιζόμενου προσώπου. Η Φορητή δηλαδή Εικόνα αποτελεί λατρευτικό αντικείμενο που φέρνει σε επαφή τον ορατό γήινο κόσμο με τον αόρατο κόσμο της Βασιλείας του Θεού.
Η θαυματουργική ενέργεια μιας Εικόνας δεν προέρχεται από τα υλικά της ή από την ποιότητα της τεχνοτροπίας της ή από τον άνθρωπο που την ζωγραφίζει, αλλά από τη διαμεσολάβηση του εικονιζόμενου προσώπου, μεταξύ του προσευχόμενου πιστού και της Θείας Χάρης του Θεού, γεγονός που αποδεικνύει περίτρανα τη δύναμη της πίστεως και της προσευχής.
Η θεολογία της εικόνας
Η θεολογία της εικόνας είναι πάρα πολύ ουσιαστική για να ξέρουμε πώς θα αγιογραφούμε. Δεν περιγράφουμε απλώς γεγονότα και τα αποτυπώνουμε όπως μας ήρθε στο μυαλό. Η κάθε γραμμή που κάνουμε και χαράσσουμε είναι μια θεολογία, γιατί στην εικόνα ξεδιπλώνεται όλη η θεολογία των Πατέρων. Ο αγιογράφος πρέπει να ξέρει την ερμηνευτική της Εκκλησίας σε όλα τα γεγονότα για να μπορεί να αποτυπώσει πάνω στην εικόνα την θεολογία που αποτυπώνεται μέσα στην Γραφή και τους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Άρα κανείς δεν μπορεί να πάρει και να περιγράψει τα γεγονότα με τη δική του φαντασία.
Η πρώτη βασική αρχή της εικόνας, μια ουσιαστική βασική αρχή είναι το ότι η εικόνα, η οποιαδήποτε εικόνα αποτυπώνει γεγονότα πάνω σε δύο διαστάσεις, ποτέ σε τρεις διαστάσεις. Πάνω σε δύο διαστάσεις. Στην πρώτη Εκκλησία τα πρώτα χρόνια υπήρχαν κάποια γλυπτά, ημίγλυπτα, τα οποία σιγά-σιγά καταργήθηκαν. Και αυτό είναι μια θεολογία. Βλέπετε στο χώρο της Ρωμαιοκαθολικής «Εκκλησίας» παρέμεινε ο χώρος του γλυπτού. Σε εμάς καταργήθηκε τελείως για λόγους πολύ βαθιά θεολογικούς και πολύ βαθιά ουσιαστικούς για το γεγονός το οποίο λειτουργεί ο πιστός που είναι μπροστά στην εικόνα. Βλέπετε όταν λέω δύο διαστάσεις, έχω ύψος και πλάτος, δεν έχω βάθος. Ο πιστός που στέκεται μπρος στην εικόνα και νιώθει την έλλειψη του βάθους, γίνεται ο ίδιος βάθος. Δηλαδή αντί το βάθος να είναι πίσω, το βάθος είμαι εγώ -ή η τρίτη διάσταση- που στέκομαι μπροστά στην εικόνα. Είναι μια πολύ σπουδαία αρχή αυτή, μια ουσιαστική αρχή η οποία δεν μπορεί να εξηγηθεί κατά τα μέτρα της λογικής ερμηνείας πολλών Δυτικών μελετητών της εικόνας, που λένε «πολύ ωραία τέχνη, αλλά είναι ελλιπής δεν έχει βάθος». Μα εμείς δεν κάνουμε τέχνη για την τέχνη, κάνουμε τέχνη για την προσευχή. Είναι τέχνη αναγωγική, ερμηνευτικής του κειμένου όπως σας είπα και ταυτόχρονα τέχνη αναγωγική. [Που] σημαίνει ότι ο Χριστός θα μετέχει στα γεγονότα και θα αναπληρώσει το ελλείπον βάθος της εικόνας δια της παρουσίας Tου μπροστά στην εικόνα. Γι΄ αυτό εμείς δεν αρεσκόμαστε να έχουμε εικόνες στα μουσεία. Να περνάει κάποιος απλώς για να τις βλέπει. Οι εικόνες είναι για τις Εκκλησίες όπου στέκεται ο άλλος και προσεύχεται μπροστά στην εικόνα. Και μπορεί να αγιάσει μπροστά στην εικόνα.
Η εικόνα έχει δεύτερη αρχή της την αρχή της καταργήσεως του χρόνου και του ξεπεράσματος του χρόνου. Στην Εκκλησία ο χρόνος καταργείται και όλα γίνονται αιωνιότητα.
Μια άλλη πολύ βασική αρχή είναι το ότι στις εικόνες δεν έχουμε σκιές. Καμμιά σκιά. Γιατί δεν υπάρχουν σκιές; μέσα στην εικόνα [τα] εκφράζουμε όλα ως φως. Απλώς υπάρχουν μερικές πτυχώσεις ενδυμάτων κλπ. αλλά μέσα στην εικόνα όλα είναι φως. . Είναι το φως της βασιλείας του Θεού αυτό το φως. Αυτή είναι μια άλλη ουσιαστική αρχή που αφορά τη σκιά και το φως και το πώς εκχέεται πάνω στις εικόνες.
Οι Ορθόδοξοι πρέπει να είναι θεολόγοι, δεν είναι θέμα πτυχίου. Είναι θέμα προσωπικής συμμετοχής στα γεγονότα και φυσικά προσωπικής κάθαρσης και φωτισμού. Δεν είναι θέμα τεχνικής. Οι αγιογράφοι, για να κάνουν εικόνες παλιά, νήστευαν πάρα πολλές μέρες, έκαναν προσευχές, Παράκληση και ξεκινούσαν. Όταν αγιογραφείς τον άγιο, γνωρίζεις τον άγιο και γίνεται μια αλληλοπεριχώρηση.
"Πώς εικονισθήσεται το αόρατο; Πώς εικασθήσεται το άποσον και αμέγεθες και αόριστον;" Ιωάννης ο Δαμασκηνός
Η Βυζαντινή ή Ορθόδοξη Αγιογραφία ή Εικονογραφία είναι η ζωγραφική τέχνη που εικονίζει πρόσωπα Αγίων ή θέματα από τη ζωή και την ιστορία της Εκκλησίας, ιδιαίτερα του Ιησού Χριστού και της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Η Βυζαντινή Αγιογραφία είναι κυρίως Θεολογική Ζωγραφική, που σημαίνει ότι χρησιμοποιεί τα σχήματα και τα χρώματα της ζωγραφικής τέχνης για να φανερώσει τις Χριστιανικές Αλήθειες.
Η Βυζαντινή Αγιογραφία είναι όμως αφαιρετική τέχνη, απεικονίζει δηλαδή τα σώματα και τα πράγματα, όχι στις γήινες καταστάσεις τους, αλλά στη μεταμορφωμένη τους κατάσταση, όπως θα είναι στην αιωνιότητα της Βασιλείας του Θεού.
Η αγιογραφία της Ορθοδοξίας σήμερα έχει καθιερωθεί σε παγκόσμια κλίμακα σαν μια τέχνη υψηλής ποιότητας και αυτό οφείλεται στο γεγονός της τελευταίας πορείας της παγκόσμιας τέχνης. Η πορεία αυτή στον εικοστό αιώνα έπαψε να είναι η μίμηση του οπτικού φαινομένου και έγινε πνευματική αναζήτηση, αυτό που ήταν και είναι η αγιογραφία της ορθοδοξίας. Έτσι ωρίμασε η σύγχρονη αντίληψη και η κριτική για τα έργα τέχνης. Βάδισε η τέχνη στον ίδιο δρόμο με την εικόνα – την πνευματική δημιουργία. Έτσι θαύμασε το ύψος των κατορθωμάτων των παλιών μαστόρων που με τα ταπεινά υλικά, τα τόσο λιτά, δημιούργησαν υπέροχες συνθέσεις και ανεπανάληπτες εκφραστικές αρμονίες.
Στην Βυζαντινή αγιογραφία ο χώρος, ο χρόνος, τα όντα και τα γεγονότα δεν ακολουθούν φυσική σειρά. Ο αγιογράφος προσπαθεί σε όλα αυτά να δώσει πνευματική υπόσταση.
Ενώ λοιπόν στην Καθολική εκκλησία βλέπουμε ζωγραφική με φυσική προοπτική και χρωματική τελειότητα, στην βυζαντινή αγιογραφία η προοπτική και η χρωματική κλίμακα εξυπηρετούν την πνευματική και θρησκευτική εμφάνιση της εικόνας. Έτσι καταλήγουμε νε έχουμε π.χ. κτίρια προοπτικά παραμορφωμένα (Βαϊοφόρος, Ευαγγελισμός κ.λπ). Στην βυζαντινή αγιογραφία τονίζουμε επίσης ιδιαίτερα το τα πρόσωπα που παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο όπως π.χ. στην Γέννηση, στην οποία η Παναγία είναι μεγαλύτερη από όλα τα άλλα πρόσωπα και οι άγγελοι μεγαλύτεροι από τους βοσκούς παρ’ όλο που είναι πιο μακριά. Εν ολίγοις η φυσική προοπτική στην βυζαντινή εικόνα δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό και σε τελική ανάλυση την δυσκολεύει.
Συμπέρασμα: Στη βυζαντινή αγιογραφία τα πάντα τοποθετούνται αξιοκρατικά και πέρα από προοπτικούς, χρονικούς και χωρικούς περιορισμούς και όλα (ακόμη και τα βουνά) στρέφονται προς το κέντρο της εικόνας ή προς την πηγή του φωτός.
Η Βυζαντινή φορητή εικόνα
Η Βυζαντινή Φορητή Εικόνα ή Αγιογραφία είναι η ζωγραφική παράσταση του προσώπου του Ιησού Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων της Εκκλησίας μας, καθώς και διαφόρων Ιερών θεμάτων από την ιστορία της Αγίας Γραφής και την παράδοση της Εκκλησίας μας, πάνω σε ειδικά επεξεργασμένη ξύλινη επιφάνεια.
Ρόλος της Φορητής Εικόνας είναι να έρχεται σε άμεση επαφή με τον πιστό, ο οποίος προσεύχεται μπροστά από αυτήν και την προσκυνά σκεπτόμενος τον άγιο και σεπτό βίο και πολλές φορές τον μαρτυρικό θάνατο του εικονιζόμενου προσώπου. Η Φορητή δηλαδή Εικόνα αποτελεί λατρευτικό αντικείμενο που φέρνει σε επαφή τον ορατό γήινο κόσμο με τον αόρατο κόσμο της Βασιλείας του Θεού.
Η θαυματουργική ενέργεια μιας Εικόνας δεν προέρχεται από τα υλικά της ή από την ποιότητα της τεχνοτροπίας της ή από τον άνθρωπο που την ζωγραφίζει, αλλά από τη διαμεσολάβηση του εικονιζόμενου προσώπου, μεταξύ του προσευχόμενου πιστού και της Θείας Χάρης του Θεού, γεγονός που αποδεικνύει περίτρανα τη δύναμη της πίστεως και της προσευχής.
Η θεολογία της εικόνας
Η θεολογία της εικόνας είναι πάρα πολύ ουσιαστική για να ξέρουμε πώς θα αγιογραφούμε. Δεν περιγράφουμε απλώς γεγονότα και τα αποτυπώνουμε όπως μας ήρθε στο μυαλό. Η κάθε γραμμή που κάνουμε και χαράσσουμε είναι μια θεολογία, γιατί στην εικόνα ξεδιπλώνεται όλη η θεολογία των Πατέρων. Ο αγιογράφος πρέπει να ξέρει την ερμηνευτική της Εκκλησίας σε όλα τα γεγονότα για να μπορεί να αποτυπώσει πάνω στην εικόνα την θεολογία που αποτυπώνεται μέσα στην Γραφή και τους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Άρα κανείς δεν μπορεί να πάρει και να περιγράψει τα γεγονότα με τη δική του φαντασία.
Η πρώτη βασική αρχή της εικόνας, μια ουσιαστική βασική αρχή είναι το ότι η εικόνα, η οποιαδήποτε εικόνα αποτυπώνει γεγονότα πάνω σε δύο διαστάσεις, ποτέ σε τρεις διαστάσεις. Πάνω σε δύο διαστάσεις. Στην πρώτη Εκκλησία τα πρώτα χρόνια υπήρχαν κάποια γλυπτά, ημίγλυπτα, τα οποία σιγά-σιγά καταργήθηκαν. Και αυτό είναι μια θεολογία. Βλέπετε στο χώρο της Ρωμαιοκαθολικής «Εκκλησίας» παρέμεινε ο χώρος του γλυπτού. Σε εμάς καταργήθηκε τελείως για λόγους πολύ βαθιά θεολογικούς και πολύ βαθιά ουσιαστικούς για το γεγονός το οποίο λειτουργεί ο πιστός που είναι μπροστά στην εικόνα. Βλέπετε όταν λέω δύο διαστάσεις, έχω ύψος και πλάτος, δεν έχω βάθος. Ο πιστός που στέκεται μπρος στην εικόνα και νιώθει την έλλειψη του βάθους, γίνεται ο ίδιος βάθος. Δηλαδή αντί το βάθος να είναι πίσω, το βάθος είμαι εγώ -ή η τρίτη διάσταση- που στέκομαι μπροστά στην εικόνα. Είναι μια πολύ σπουδαία αρχή αυτή, μια ουσιαστική αρχή η οποία δεν μπορεί να εξηγηθεί κατά τα μέτρα της λογικής ερμηνείας πολλών Δυτικών μελετητών της εικόνας, που λένε «πολύ ωραία τέχνη, αλλά είναι ελλιπής δεν έχει βάθος». Μα εμείς δεν κάνουμε τέχνη για την τέχνη, κάνουμε τέχνη για την προσευχή. Είναι τέχνη αναγωγική, ερμηνευτικής του κειμένου όπως σας είπα και ταυτόχρονα τέχνη αναγωγική. [Που] σημαίνει ότι ο Χριστός θα μετέχει στα γεγονότα και θα αναπληρώσει το ελλείπον βάθος της εικόνας δια της παρουσίας Tου μπροστά στην εικόνα. Γι΄ αυτό εμείς δεν αρεσκόμαστε να έχουμε εικόνες στα μουσεία. Να περνάει κάποιος απλώς για να τις βλέπει. Οι εικόνες είναι για τις Εκκλησίες όπου στέκεται ο άλλος και προσεύχεται μπροστά στην εικόνα. Και μπορεί να αγιάσει μπροστά στην εικόνα.
Η εικόνα έχει δεύτερη αρχή της την αρχή της καταργήσεως του χρόνου και του ξεπεράσματος του χρόνου. Στην Εκκλησία ο χρόνος καταργείται και όλα γίνονται αιωνιότητα.
Μια άλλη πολύ βασική αρχή είναι το ότι στις εικόνες δεν έχουμε σκιές. Καμμιά σκιά. Γιατί δεν υπάρχουν σκιές; μέσα στην εικόνα [τα] εκφράζουμε όλα ως φως. Απλώς υπάρχουν μερικές πτυχώσεις ενδυμάτων κλπ. αλλά μέσα στην εικόνα όλα είναι φως. . Είναι το φως της βασιλείας του Θεού αυτό το φως. Αυτή είναι μια άλλη ουσιαστική αρχή που αφορά τη σκιά και το φως και το πώς εκχέεται πάνω στις εικόνες.
Οι Ορθόδοξοι πρέπει να είναι θεολόγοι, δεν είναι θέμα πτυχίου. Είναι θέμα προσωπικής συμμετοχής στα γεγονότα και φυσικά προσωπικής κάθαρσης και φωτισμού. Δεν είναι θέμα τεχνικής. Οι αγιογράφοι, για να κάνουν εικόνες παλιά, νήστευαν πάρα πολλές μέρες, έκαναν προσευχές, Παράκληση και ξεκινούσαν. Όταν αγιογραφείς τον άγιο, γνωρίζεις τον άγιο και γίνεται μια αλληλοπεριχώρηση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου