ΦΑΡΙΣΑΪΚΟΣ ΕΥΣΕΒΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΛΩΝΙΚΗ ΕΥΣΕΒΕΙΑ

ΦΑΡΙΣΑΪΚΟΣ ΕΥΣΕΒΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΛΩΝΙΚΗ ΕΥΣΕΒΕΙΑ

Ἡ φαρισαϊκὴ δικαιοσύνη καὶ ὁ τελωνικὸς στεναγμὸς

Ἀπὸ τὸ βιβλίοτοῦ Ἀρχιμ. Ἱεροθέου Βλάχου
(νῦν Μητρ. Ναυπάκτου)«Ὀσμὴ Γνώσεως»Ἐκδόσεις «Τέρτιος»,

 «Ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτόν… καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστώς…»
(Λουκ ιη´ 11-13)

.               Ἡ  ἀτμόσφαιρα τῆς προσευχῆς εἶναι ἡ πιὸ κατάλληλη γιὰ νὰ ἀποκαλυφθοῦν οἱ ἐσωτερικὲς διαθέσεις τῶν ἀνθρώπων. Στὴν προσευχὴ παρουσιάζεται ἡ πνευματικὴ κατάστασι τῶν ἀνθρώπων, γι’ αὐτὸ δὲν εἶναι τυχαῖο τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Κύριος γιὰ νὰ ἐκφράση τὴν ἀντίθεσι μεταξὺ τοῦ Φαρισαίου καὶ τοῦ Τελώνου, τοὺς παρουσίασε στὴν ὥρα τῆς προσευχῆς.
.            Ὁ Φαρισαῖος μὲ τὸν τρόπο ποὺ προσευχόταν ἔδειξε πὼς ζοῦσε μία δαιμονιώδη πνευματικότητα, μία διεστραμμένη πνευματικὴ κατάστασι, ποὺ ἦταν ἀλύτρωτη. Ὁ Τελώνης μὲ τὴν προσευχὴ “ὁ Θεὸς ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ”  ἔδειξε τὴν πνευματική του ὑγεία, γι’ αὐτὸ “κατέβη δεδικαιωμένος”. Ὅσο κανεὶς ἐπιδιώκει μόνος του νὰ δικαιώση τὸν ἑαυτό του, τόσο καὶ ἀποκόπτεται ἀπὸ τὴν λύτρωση, ἐνῶ ὅσο κανεὶς μαστιγώνει ἀνηλεῶς τὸν ἑαυτό του, θεωρώντας τον ἀνάξιο τοῦ θείου ἐλέους, τόσο γίνεται δέκτης τῆς θείας Δωρεᾶς.
.          Τρία σημεῖα θὰ θέλαμε νὰ τονίσουμε στὴν σημερινὴ ὀμιλία.

Εὐσέβεια καὶ εὐσεβισμὸς

.            Πάντοτε ἡ φαρισαϊκὴ δικαιοσύνη εἶναι ἔξω ἀπὸ τὴν ἀτμόσφαιρα τῆς θείας Χάριτος, γιατί εἶναι μία εὐσεβιστικὴ κατάστασι. Ἐδῶ πρέπει νὰ κάνουμε τὴν διάκρισι μεταξὺ τοῦ εὐσεβοῦς καὶ τοῦ εὐσεβιστοῦ, γιατί ἡ περίπτωσι τοῦ Φαρισαίου καὶ ὅλων τῶν διὰ μέσου τῶν αἰώνων Φαρισαίων ὑπενθυμίζει τὸν εὐσεβιστή.
.            Κατ’ ἀρχὰς πρέπει νὰ ὑπογραμμισθῆ ὅτι ἡ εὐσέβεια δὲν εἶναι μία ἐξωτερικὴ παρουσίασι, ἀλλὰ ἡ ἕνωσί μας μὲ τὸν Χριστὸ καὶ δι᾽ Αὐτοῦ μὲ ὅλη τὴν Παναγία Τριάδα. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ταυτίζει τὸ μυστήριο τῆς εὐσεβείας μὲ τὴν ἐνανθρώπησι τοῦ Χριστοῦ. “Καὶ ὁμολογουμένως μέγα ἐστι τὸ τῆς εὐσεβείας μυστήριον, Θεὸς ἐφανερώθη ἐν σαρκί, ἐδικαιώθη ἐν Πνεύματι, ὤφθη ἀγγέλοις, ἐκηρύχθη ἐν ἔθνεσιν, ἐπιστεύθη ἐν κόσμῳ, ἀνελήφθη ἐν δόξῃ” (Α´ Τιμ. γ´, 16)
.            Ἑπομένως ἡ εὐσέβεια δὲν εἶναι ἀνθρώπινη ἐκδήλωσι καὶ ἐνέργεια ἀλλὰ ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ αὐτὴ ξεκινῶντας μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ὁ εὐσεβιστὴς ἔχει μερικὲς ἐπιφανειακὲς ἀρετὲς καὶ κάνει μερικὰ ἐξωτερικὰ ἔργα “πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις”. Οἱ ἀρετές του δὲν εἶναι καρπὸς τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, δὲν γίνονται μέσα στὸ κλῖμα τῆς μετανοίας, ἀλλὰ εἶναι ἀνθρώπινα ἔργα ποὺ γίνονται στὴν προσπάθειά του νὰ προβληθῆ. Ἀντίθετα τὰ ἔργα καὶ οἱ ἀρετὲς τοῦ εὐσεβοῦς εἶναι καρπὸς τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ἀποτέλεσμα τῆς ἑνώσεώς του μὲ τὸν Χριστό. Δηλαδὴ οἱ ἀρετὲς ἔχουν ἕνα βαθὺ θεολογικὸ νόημα. Δὲν εἶναι ἕνας φυσικὸς τρόπος ζωῆς, ἢ μία συνήθεια, ἀλλὰ δῶρα καὶ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ποὺ δίνονται στὸν ἄνθρωπο ἐκεῖνο ποὺ μὲ τὴν ἐργασία τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ὑπέταξε τὸ σῶμα στὴν ψυχὴ καὶ τὴν ψυχὴ στὸν Θεό. Ἔτσι στὸν εὐσεβιστὴ ὅλες οἱ πράξεις εἶναι ἀνθρώπινες, εἶναι πράξεις “τῆς αὐτόνομης ἠθικῆς δεοντολογίας”, ἐνῶ στὸν εὐσεβῆ ὅλες οἱ πράξεις εἶναι θεανθρώπινες.

 Ἔργα καὶ δικαίωσι

.            Ὕστερα ἀπὸ αὐτὴν τὴν διάκρισι γίνεται ἀντιληπτὸ ὅτι τὰ ἔργα αὐτὰ καθ’ ἑαυτὰ δὲν δικαιώνουν τὸν ἄνθρωπο, γιατί “καλὲς πράξεις” μποροῦν νὰ κάνουν ὅλοι οἱ αἱρετικοὶ καὶ ὅλα τὰ ἀνθρώπινα ἀλύτρωτα συστήματα, χωρὶς ὅμως νὰ ἐξασφαλίζουν τὴν σωτηρία. Ὅσες “καλὲς πράξεις” δὲν γίνονται μέσα στὸ κλῖμα τῆς μετανοίας, ἀλλὰ μὲ τὸ πνεῦμα τῆς αὐτοδικαιώσεως, χωρίζουν περισσότερο τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν Θεό. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς διδάσκει πῶς “τοῦ Θεοῦ μὴ ἐνεργοῦντος ἐν ἡμῖν πᾶν τὸ παρ’ ἠμῶν γενώμενον ἁμαρτία”. Μπορεῖ κάποιος νὰ κάνη ἐλεημοσύνη, νὰ ἐξασκῆ τὴν ἐγκράτεια κλπ. ἀλλ’ ἐπειδὴ δὲν ἔχει τὸ πνεῦμα τῆς ταπεινώσεως καὶ δὲν συνδέεται μυστηριακὰ μὲ τὴν Ἐκκλησία, εἶναι χωρισμένος ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ συνεπῶς ὅλη του ἡ ζωὴ (ἔστω κι ἂν εἶναι ἐγκρατὴς) εἶναι ἁμαρτωλή.
.            Ἑπομένως, τὰ καλὰ ἔργα αὐτὰ καθ’ ἑαυτὰ οὔτε δικαιώνουν οὔτε καταδικάζουν τὸν ἄνθρωπο, ἀλλὰ ἡ δικαίωσι καὶ ἡ καταδίκη ρυθμίζεται ἀπὸ τὴν σχέσι του μὲ τὸν Θεάνθρωπο Χριστό. Σὰν παράδειγμα ἔχουμε τοὺς δύο ληστὰς στὸν Γολγοθά. Ὁ ἕνας σώθηκε ὄχι γιὰ τὰ καλά του ἔργα, ἀφοῦ ἦταν ἐγκληματίας, ἀλλὰ γιατί ὁμολόγησε τὸν Χριστό. Καὶ ὁ ἄλλος καταδικάσθηκε ὄχι γιὰ τὰ ἐγκληματικά του ἔργα, ἀφοῦ δὲν ἦταν χειρότερος ἀπὸ τὸν ἄλλο, ἀλλὰ γιατί βλαστήμησε τὸν Χριστό. Ἄρα τὴν σωτηρία μας τὴν ρυθμίζει ἡ σχέσι μας μὲ τὸν Χριστὸ καὶ τὴν ἁγία Του Ἐκκλησία, τὸ Σῶμα Του.
.            Πρέπει νὰ σημειωθῆ ὅτι αὐτός, ποὺ ἑνώνεται μὲ τὸν Χριστὸ καὶ Τὸν ὁμολογεῖ, κάνει ἔργα, ἀλλὰ αὐτὰ εἶναι καρποὶ τοῦ Παναγίου Πνεύματος, γιὰ τὰ ὁποῖα δὲν αἰσθάνεται τὴν ἀνάγκη, σὰν τὸ Φαρισαῖο, νὰ καυχηθῆ. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο δείχνει ὅτι ζῆ τὸ πνεῦμα τῆς σωτηρίας καὶ εἶναι ἅγιος. Διότι ἡ ἁγιότητα δὲν εἶναι μία ἠθικὴ ἔννοια, ἀλλὰ ὀντολογική, ὑπαρκτική, δηλαδὴ εἶναι συμμετοχὴ στὴν βίωσι τῆς μετανοίας, στὴν ἐκζήτησι καὶ ἕνωσι μὲ τὴν Χάρι τοῦ Χριστοῦ.

Αὐτοδικαίωσι καὶ αὐτομεμψία

 .            Ὁ Φαρισαῖος τῆς παραβολῆς ἐκφράζει ἄριστα τὸν δυτικὸ Χριστιανισμὸ μὲ τὴν πληθωρικὴ κοινωνικὴ ἐργασία, ἀποξενωμένη ὅμως ἀπὸ τὴν ἐσωτερικὴ ζωή, ἐνῶ ὁ ἀλάλητος στεναγμὸς τοῦ Τελώνου ἐκφράζει τὴν ἐσωτερικὴ ζωὴ τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.
.            Ὀρθόδοξοι εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ ὑπερβαίνουν τὴν φαρισαϊκὴ δικαιοσύνη, τὴν δικαίωσι τῶν ἔργων καὶ τὴν αὐτοδικαίωσι καί, σὰν τὸν Τελώνη, ζητοῦν τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ διακρίνονται γιὰ τὴν μεγάλη ἀρετὴ τῆς αὐτομεμψίας. Πρέπει νὰ σημειωθῆ ὅτι ἡ αὐτομεμψία ἢ ὅπως λέγει ὁ Μ. Βασίλειος ἡ πρωτολογία (νὰ λέμε ἐμεῖς τὸν πρῶτο λόγο ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ μας) εἶναι οὐσιῶδες στοιχεῖο τοῦ ὀρθοδόξου ἤθους. Ἐπειδὴ εἶναι πάντοτε συνδεδεμένη μὲ τὴν ταπείνωσι τῆς ψυχῆς, γι’ αὐτὸ ἐκεῖνος ποὺ ἔχει αὐτὴ τὴν ἀρετὴ δείχνει τὴν παρουσία τῆς θείας Χάριτος. Ἡ αὐτομεμψία εἶναι ἡ “ἀφανὴς προκοπὴ” κατὰ τοὺς ἁγίους Πατέρας. Δὲν ἀφήνει περιθώρια νὰ δημιουργηθῆ τὸ ἄγχος καὶ ὅλα τὰ ψυχολογικὰ συμπλέγματα, γιὰ τὰ ὁποῖα μιλάει ἡ σύγχρονη ψυχολογία, ἡ ὁποία ἄλλωστε εἶναι δημιούργημα τοῦ κλίματος τῆς αὐτοδικαιώσεως καὶ τῆς φαρισαϊκῆς δικαιοσύνης τοῦ δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ. Αὐτὴ ἡ διαφορὰ ἐκφράζεται καὶ στὸν τρόπο λατρείας. Οἱ Ὀρθόδοξοι στὰ τροπάριά μας μιλᾶμε γιὰ ἁμαρτία καὶ ζητοῦμε τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ οἱ δυτικοὶ καὶ ἡ δυτικοποιημένη θρησκευτικότητα ἀρέσκονται στὰ “τραγουδάκια” ποὺ εἶναι ἐμποτισμένα στὴν αὐτοδικαίωσι.
.            Εἴθε νὰ ζήσουμε τὸ ὀρθόδοξο πνεῦμα τῆς μετανοίας, ὥστε νὰ ἀπολαύσουμε τὴν Ἀνάστασι τοῦ Χριστοῦ.